Associated Press ajansının haberinde, Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde son yıllarda kültürel yayınların yasaklandığı tarafında tezlerin arttığı, Pekin idaresinin, Uygur kimliğini ve kültürünü ön plana çıkaran yapıtların müelliflerini amaç aldığı öne sürüldü.
Pekin idaresinin, 2016 yılından bu yana “devlete olan inancı yıkmaya çalışmak” suçlamasıyla tutuklu bulunan 54 yaşındaki Uygur müellif Yakul Rozi’nin kitapları başta olmak üzere birçok yayını yasakladığı, 400’den fazla akademisyen, müellif ve şairin gözaltına alındığı belirtildi.
Uygur klasik şiir ve kültürüyle ilgili yaklaşık 15 yıldır kitaplar hazırlayan Yalkun Rozi, 2001 yılında Çin hükümeti tarafından Uygur kültürel yayınlarını derlemesi emeliyle oluşturulan bir komiteye başkanlık etmesi için görevlendirilmişti.
Ancak son yıllarda bölgede arttığı öne sürülen sansür ve baskılar sonucu Rozi’ye ilişkin eserler raflardan toplatıldı. Rozi, 2016’da kitaplarının “ayrılıkçı fikirler içerdiği” gerekçesiyle tutuklandı.
Şu an ailesiyle ABD’de sürgünde bulunan Rozi’nin oğlu Kamaltürk Yalkun, babasının kitaplarının siyaset içermediğini, asıl emelin Uygur kimliğini insanların elinden almak olduğunu tabir etti.
Uzmanlar, Rozi’nin kitaplarına karşı bu tutumu, Pekin idaresinin genç Uygurları kendi lisan ve kültürlerinden koparmak için yapılan sistematik uğraşın kesimi olarak tanımladı.
Avustralya’da La Trobe Üniversitesinde Çin’deki etnik ögeler üzerine çalışmalarda bulunan öğretim üyesi James Leibold, gerçek amacın, genç kuşakları Uygur kültüründen koparmak ve doruktan inme metotlarla uygulanan toplumsal mühendislikle Uygur kültürünü tekrar şekillendirmek olduğunu savundu.
Diğer yandan Çin Dışişleri Bakanlığına Uygur müellifin durumunun sorulduğu lakin bakanlığın rastgele bir yorumda bulunmadığı bildirildi.
ÇİN’İN UYGURLARA YÖNELİK POLİTİKASI
Çin’de son yıllarda Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde eğitim merkezi ismi altında faaliyet gösteren kamplar ile Uygurların kimlik ve kültürlerine yönelik ihlaller memleketler arası kamuoyu tarafından eleştiriliyor.
Son olarak Washington merkezli sivil toplum kuruluşu Çin İçin Vatandaş Gücü Teşebbüsleri Kurumu, “Sincan’daki Zorla Çalıştırılan Mahkumlar” bahisli panel düzenleyerek, Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde uyguladığı zorla çalıştırma siyasetlerini ele alan bir rapor paylaşmıştı. Raporda, “Çin, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki muhalifleri cezalandırmak için çok sayıda çalışma kampı kurdu. Bu sebeple, lokal ve memleketler arası dokuma kesiminde büyük rol oynayan Sincan’da üretilen pamuk, Çin’in toplam pamuk üretiminin yüzde 84’üne tekabül eder hale geldi” sözleri yer almıştı.
Dışişleri Bakanlığı, Çin makamlarının Uygur Türklerine yönelik sistematik asimilasyon siyasetinin insanlık ismine büyük bir utanç kaynağı olduğunu belirtmişti. Çin makamlarını, toplama kamplarını kapatmaya davet eden Bakanlık, “Türk kamuoyunun ağır insan hakları ihlalleri konusundaki yansısının Çin makamlarınca dikkate alınmasını bekliyoruz.” tabirini kullanmıştı.
AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik de “Uygur Türklerine dönük keyfi tutuklamalar, bir milyondan fazla Uygur Türkü’nün toplama kamplarında ve hapishanelerde alıkonulması üzere aksiyonların hiçbir halde yasal bulunmayacağını söylüyoruz.” değerlendirmesini yapmıştı.
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Kuruluna üye 22 ülke, 11 Temmuz’da Çin’in, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türkleri ve başka azınlıklara yönelik muamelesini eleştiren ve kitlesel gözaltıların durdurulması davetinde bulunan mektup imzalamıştı.
İnsan Hakları İzleme Örgütünün (HRW) raporunda, son 2 yılda Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde çok sayıda kişinin “önleyici polisiye tedbir” ismi altında hatasız yere alıkonulduğu ve siyasi bakımdan tehlikeli olarak bedellendirilen bireylerin rastgele bir yargı kararı olmaksızın toplama kamplarına gönderildiği belirtilmişti.
BM ve öteki memleketler arası örgütler, kampların incelemeye açılması davetlerini yinelerken, Çin şu ana kadar kendi belirlediği birkaç kampın az sayıda yabancı diplomat ve basın mensubu tarafından kısmen görülmesine müsaade verdi. Çin makamları, BM yetkililerinin direkt bilgi almak hedefiyle bölgede serbestçe inceleme yapma talebini geri çeviriyor.